Министрите за транспорт на ЕУ постигнаа политички договор за сеопфатна реформа на правата на патниците во воздушниот сообраќај, со што се прекинува повеќегодишниот застој во усвојувањето на нови правила што значително ќе ја подобрат заштитата на потрошувачите во секторот за воздушен транспорт. Новата регулатива, која ќе ги замени сегашните регулативи од 2004 година, воведува повеќе од 30 нови права за патниците и ги усовршува постојните механизми за компензација, помош и информирање, со цел да се постигне рамнотежа помеѓу интересите на патниците и оперативните реалности на авиокомпаниите.
Полскиот министер за инфраструктура, Дариуш Климчак, чија земја претседава со Советот на ЕУ овој мандат, го нарече договорот „историска пресвртница“, истакнувајќи дека повеќе од 12 години недостасува политички консензус. „Овие правила одговараат на долгогодишните барања и од патниците и од индустријата за појасна, посовремена и пофер рамка“, рече Климчак.
Клучни иновации во новата регулатива
Новите правила опфаќаат четири главни области: правото на пренасочување, правото на помош, правото на компензација и правото на информации.
- Пренасочување без одложување
Авиокомпаниите сега ќе бидат обврзани да понудат пренасочување до нивната крајна дестинација што е можно поскоро - вклучително и користење летови од други превозници или дури и алтернативни начини на транспорт, како што се железница или автобус. Доколку пренасочувањето не се понуди во рок од три часа од прекинот, патниците ќе имаат право да организираат своја алтернатива и да побараат враќање на средствата до 400% од оригиналната цена на билетот.
-Помош во случај на прекин
Правото на помош - освежување, оброци, сместување - сега е експлицитно наведено и стандардизирано. Доколку компанијата не ја исполни оваа обврска, патниците можат сами да ги организираат овие услуги и да побараат враќање на средствата. Исто така, во случај авионот да биде задржан на пистата, патниците мора да се симнат од авионот по максимум три часа.
-Нови ограничувања за надомест за доцнења и откажувања
Ревидираните правила ги менуваат праговите за исплати на надомест. Патниците ќе имаат право на 300 евра за доцнења од повеќе од четири часа на летови до 3.500 км, вклучувајќи летови во рамките на ЕУ. На подолги рути (над 3.500 км), надоместокот е 500 евра ако има доцнење од повеќе од шест часа.
Авиокомпаниите повеќе нема да можат автоматски да се повикуваат на „вонредни околности“ како оправдување за избегнување на плаќање, освен ако не можат да докажат дека презеле сите разумни мерки за да го спречат прекинот.
Во случај на откажување на лет помалку од 14 дена пред полетувањето, патниците имаат право на надомест, а авиокомпаниите ќе бидат обврзани да им понудат претходно пополнети обрасци за барање - со цел да се поедностави административната постапка колку што е можно повеќе.
Крај на практиката на санкции за „непојавување“
Особено важна новина се однесува на укинувањето на контроверзната практика според која патниците го губат правото на повратен лет ако не го користеле појдовниот лет. Според новите правила, на патниците во такви ситуации повеќе нема да може да им се одбие качување без право на надомест.
Поголема транспарентност и пократко време на одговор
Авиокомпаниите ќе бидат обврзани да обезбедат јасни информации за правата на патниците за време на процесот на резервација, како и да воведат транспарентни процедури за обработка на жалби. Воведени се и строги рокови: патниците ќе имаат шест месеци да поднесат барање, додека авиокомпаниите ќе мора да одговорат во рок од 14 дена - или со плаќање надомест или со давање јасен и образложен одговор.
Рачниот багаж под микроскоп од страна на законодавците
Една од поважните точки што се разгледуваат според новата регулатива се однесува на правилата за рачен багаж. Институциите на ЕУ ја објавија својата намера да стават крај на нетранспарентната и недоследна практика на наплата за рачен багаж, особено од страна на нискобуџетните авиокомпании. Иако конечниот текст сè уште не е договорен, се очекува дека новите правила јасно ќе го дефинираат правото на патниците да носат основен рачен багаж без дополнителен надомест - притоа специфицирајќи ги минималните димензии и услови.
Европскиот парламент би можел да побара во второто читање ова прашање да биде вклучено како задолжителна компонента на заштитата на потрошувачите, потпирајќи се на претходна пресуда на Судот на правдата на ЕУ, кој во 2014 година утврди дека рачниот багаж е составен дел од воздушната услуга и дека неговото наплатување мора да биде јасно оправдано и ограничено.
Влијание врз патниците од регионот
Иако новата регулатива формално се однесува на земјите-членки на ЕУ, нејзините ефекти силно ќе се почувствуваат и кај патниците од Македонија, Србија, Црна Гора, Босна и Херцеговина и други земји во регионот. Имено, сите летови што заминуваат кон ЕУ - без оглед на државјанството на патникот или седиштето на авиокомпанијата - подлежат на овие правила. Новите права ќе важат и за летовите кон ЕУ што ги вршат европски превозници, што значи дека голем број регионални патници, кои користат аеродроми како Будимпешта, Виена, Загреб или Софија, ќе бидат директно опфатени со новата регулатива, објави Телеграф.
Кога стапува во сила?
Иако е постигнат политички договор меѓу министрите за транспорт во Советот на ЕУ, новата регулатива сè уште не стапила во сила. Во следниот чекор, предлогот оди во Европскиот парламент на второ читање, кој може да го усвои, измени или отфрли. Доколку Парламентот го усвои текстот без понатамошни измени, регулативата би можела да се објави во Службениот весник на ЕУ и формално да стапи во сила 20 дена подоцна, додека нејзината примена најверојатно би започнала во 2026 година, во зависност од утврдените последни преодни периоди. Дотогаш, постојните регулативи (ЕЗ) 261/2004 и 2027/97 остануваат во сила.
Новите регулативи претставуваат значаен чекор напред во заштитата на правата на патниците во ЕУ и поставуваат амбициозен стандард што би можел да влијае и на земјите надвор од ЕУ. Со појасна формулација, пократки рокови, построга одговорност на компанијата и посилна позиција на потрошувачите, европските патници конечно добиваат систем што е усогласен со реалноста на современото воздушно патување. Ова е исто така важен чекор за регионот на Западен Балкан, чии граѓани летаат до и од Европската Унија секој ден - и сега можат да сметаат на многу поширока и појасна заштита.
