Ројтерс
Претседателот Доналд Трамп пред два дена потврди дека на САД им е потребен Гренланд за нивната национална безбедност и рече дека новоназначениот специјален пратеник ќе „ја предводи акцијата“, предизвикувајќи остри критики од Данска и Гренланд
Зошто Трамп го сака Гренланд?
Стратешката локација и ресурсите на Гренланд би можеле да бидат од корист за САД. Островот е најкратката рута од Европа до Северна Америка и е од витално значење за системот за рано предупредување од балистички ракети на САД.
Вашингтон изрази интерес за проширување на своето постоечко воено присуство на арктичкиот остров, вклучително и со распоредување радари таму за следење на водите меѓу островот, Исланд и Велика Британија, кои ги користат руските воени бродови и нуклеарните подморници.
Трамп вчера им рече на новинарите: „ Гренланд ни е потребен за нашата национална безбедност, а не за неговите минерали. Ако го погледнете Гренланд, ќе видите руски и кинески бродови по целиот брег.“
Податоците за поморскиот превоз и сообраќај покажуваат дека поголемиот дел од кинеското бродско пловење е во Тихоокеанскиот Арктик и по должината на Северниот Морски Пат во близина на Русија. Поголемиот дел од руското бродско пловење е околу рускиот брег, иако аналитичарите велат дека подморниците на Москва често пловат по водите меѓу Гренланд, Исланд и Велика Британија.
Пошироко, регионот надвор од Арктичкиот круг станува сè повеќе милитаризиран, при што земјите од НАТО, Кина и Русија го зголемуваат своето присуство таму.
Гренланд, чиј главен град, Нук, е поблиску до Њујорк отколку до данскиот главен град Копенхаген, е богат со минерали, нафта и природен гас. Но, развојот на наоѓалиштата е бавен, а инвестициите на САД во нивното вадење од внатрешноста на земјата се ограничени.
Колкаво е моменталното присуство на САД?
Американските сили одржуваат постојано присуство во воздухопловната база Питуфик во северозападен Гренланд.
Договорот од 1951 година меѓу Вашингтон и Копенхаген им дава на САД право слободно да се движат и да градат воени бази во Гренланд, сè додека однапред ги известат властите во Копенхаген и Нук.
Историски гледано, Данска била домаќин на американските сили бидејќи нема капацитет да го брани Гренланд и поради безбедносните гаранции што Вашингтон ги обезбедува преку НАТО, рече Кристијан Соби Кристенсен, виш истражувач во Центарот за воени студии на Универзитетот во Копенхаген.
Каков е моменталниот статус на Гренланд?
Арктичката територија, поранешна колонија на Данска, официјално стана територија (регион) на скандинавското кралство во 1953 година и е дел од данскиот Устав. Во 2009 година, на островот му беше доделена широка автономија, вклучително и правото да прогласи независност од Данска преку референдум.
Според закон од 2009 година, Парламентот на Гренланд, Inatsisartut, има право да активира член што би ги обврзал Данска и Гренланд да започнат преговори за постигнување целосна независност. Потоа жителите на Гренланд ќе мора да го одобрат тоа на референдум, а данскиот Парламент, исто така, ќе мора да даде согласност островот формално да се одвои.
Што сака Гренланд?
Односите меѓу Гренланд и Данска се затегнати по откривањето на злоупотреби врз локалното население од страна на данските колонијални власти во минатото.
Сепак, интересот на Трамп за островот ја наведе Данска да тргне по курс на подобрување на односите со Гренланд.
Анкетите покажуваат дека мнозинството од 57.000 жители на Гренланд ја поддржуваат независноста, но многумина предупредуваат да не брзаат да се отцепат од Данска, плашејќи се дека нивниот остров би можел да биде во неповолна положба и поранлив на барањата на САД.
Економијата на Гренланд зависи од риболовот, кој сочинува повеќе од 95 отсто од неговиот извоз, и од годишните субвенции од Данска, кои сочинуваат речиси половина од буџетот на островот.
Што ќе се случи доколку Гренланд се одвои од Данска?
Ако Гренланд стане независен, би можел да избере да се здружи со САД без да стане територија.
Островот би можел да влезе во таканаречена слободна асоцијација со САД, што би ги заменило данските субвенции со поддршка и заштита од САД во замена за воени права во областите на одбраната и одбраната, слично на Маршалските Острови, Микронезија и Палау.
Според Улрик Прам Гад, експерт за Гренланд, идејата на Трамп да го купи островот се темели на погрешно толкување на меѓународното право и принципот на самоопределување, кој им дава право на избор на луѓето.
