Вчера и завчера, во Белград се одржа самитот на втората по големина глобална организација, единствена поголема од неа се ОН - тоа е самит на Движењето на неврзаните. Се разбира, ова е добро позната организација во оваа област затоа што потекнува од тука-Движењето на неврзаните е основано пред 60 години од југословенскиот претседател Јосип Броз Тито заедно со индискиот премиер Џавахарлал Нехру и египетскиот претседател Гамал Абдел Насер.
Движењето на неврзаните се појави како исклучителна геополитичка идеја која во тоа време можеби и одговараше на Југославија повеќе од било кој друг, бидејќи се обидуваше да преживее како независна и автономна земја помеѓу двата света, источниот и западниот блок.
Западно од Југославија се беше под контрола на Вашингтон, источно од неа се беше под контрола на Москва.
Очекувано, двете сили од Студената војна, САД и СССР, сакаа да го наметнат своето влијание врз Југославија и во клучен момент таа мораше да го најде својот излез од овој зголемен притисок.
Одговорот беше формирање на трет блок, блок што ќе ги собере сите земји во светот кои формално не сакаат да бидат ниту американски ниту советски сателити.
Појавата на Движењето на неврзаните создаде преседан на Студената војна, отворајќи простор за акција во рамките на која многу земји би можеле да ја избегнат замката на класификација на оваа или онаа страна.
Со оглед на тоа дека Студената војна претставуваше постојана закана да стане „жешка“, од безбедносна перспектива секако се исплатеше да се биде неврзан и потенцијално да се избегне директно учество во Третата светска војна што многу лесно може да ескалира во нуклеарен холокауст.
За среќа, не можеме да знаеме дали концептот на неврзаност би опстанал во случај САД и СССР навистина да влезат во војна откако Студената војна (се надеваме) заврши.
Но, ако Студената војна не постои повеќе, тогаш зошто се уште постои Движење на неврзаните?
Ова прашање, пред десетина години, можеби беше оправдано. Денес, кога светот се враќа на опасната политика на блок, идејата за неврзаност е можеби исто толку важна како и пред 60 години.
Се разбира, може да се дебатира дали моменталната состојба на ова движење е на иста линија како некогаш или сега се претвора повеќе во експлоатација на љубопитноста на геополитичката историја.
Самиот факт дека руска делегација е присутна во Белград - како набљудувач, а не член, се разбира - е спорен сам по себе.
Зарем движењето не е замислено токму на таков начин што влијанието на ниту Москва ниту Вашингтон не можат да навлезат во него?
Па, сега веќе станува збор за спакувана критика преку создавање идеолошка критика. Исто така, не е претерано да се каже дека Србија, домаќин на годинешниот самит на Движењето на неврзаните, го користи самото движење за свои надворешно-политички поени, но тоа е легитимно.
Критиката кон Движењето на неврзаните врз основа на патетични регионални политички спорови е, во најмала рака, патетична.
За среќа, меѓу 105 -те делегации на земји во Белград беше претставник од Хрватска, државниот секретар Зденко Лучиќ, но Хрватска, како и Русија, е таму само како набудувач.
За несреќа, немаше преставник од Македонија, иако како и Хрватска и земјава е членка на НАТО, а Хрватска плус на ЕУ, што би требало да биде дополнителен дипломатски притисок врз неа, но изгледа Македонија си се притиска сама себе.
Русија ја претставуваше Сергеј Лавров, а Милорад Додик дојде од БиХ (БиХ има и статус на набудувач). Покрај набудувачите, постојат две земји со статус „гостин“ - Словенија (претставена од државниот секретар Станислав Раскан) и Турција (претставена од министерот за надворешни работи Мевлут Чавушоглу).
Членовите на Движењето на неврзаните, од Алжир, Ангола, Бангладеш, Индија, Иран, Палестина до Судан, главно беа испратени од нивните министри за надворешни работи. Сепак, некои лидери присуствуваа на самитот преку видео врска, како што беше претседателот на Азербејџан, Илхам Алиев, кој остро ја осуди акумулацијата на вакцините „Ковид-19“ од западните земји и рече дека тоа е „националистичка вакцина“.
Индонезискиот министер за надворешни работи, Ретно Марсуди, е целосно во право кога истакнува дека предизвиците со кои се соочува светот денес се исти како и во времето на основањето на Движењето на неврзаните и се уште поизразени.
„Еден од принципите на ова движење е еднаквоста меѓу земјите и нациите“, рече тој.
Генералниот секретар на ОН, Антонио Гутереш, исто така, се вклучи преку видео врска, нагласувајќи дека во денешниот свет со многу предизвици, Движењето на неврзаните се уште игра важна улога.
Се разбира, важна улога, но нема сомнение дека самото Движење денес е многу бледа слика за неговата поранешна важност и влијание.
Движењето на неврзаните го воведе југословенскиот претседател Тито во ранг на глобалните лидери, чии ставови беа важни за речиси секој голем настан и и донесоа на Југославија невидлив геополитички престиж. Меѓутоа, по смртта на Тито, влијанието на Движењето на неврзаните почна да ослабува, а по распадот на комунизмот во доцните 1980-ти, тоа скоро падна во заборав.
Самитите продолжуваа на секои неколку години, но честопати без големо внимание.
Извесна пресвртница беше самитот на Движењето на неврзаните одржан во 2012 година во Иран. Некако е неконвенционално самитот да се одржи во теократски Иран, имајќи предвид дека движењето отсекогаш го воделе социјалистички земји, но иранските власти во тоа време дадоа многу силен аргумент за концептот на политика на неврзаност, особено во време кога се засили крвавата војна во Сирија со западните сили.
Следниот самит се одржа во 2016 година во Венецуела, потоа во 2019 година во Азербејџан, а по овој во Белград следниот се очекува во 2023 година во Уганда.
Што значи самитот за Србија денес?
Самитот ја означува позиционираноста на Србија како лидер во регионот на Западен Балкан, а Вучиќ како лидер на политичката елита.
Замислете, дали на Пендаровски, Милановиќ или Ѓукановиќ, а можеби и на Рама: на кого во регионот ќе му дојдат на гости преставници на 105 земји?
Ако нешто покажа овој Самит, тоа е неприкосновен политички авторитет на српскиот претседател.
Медиумите забележаа и дел од говорот на Вучиќ во кој тој ја претставува денешна Србија како „правен наследник на Југославија“.
Ова може да биде нејзиниот важен момент на „неврзаната сцена“, бидејќи, како што знаеме, Србија е технички една од само неколкуте преостанати европски земји што спаѓаат во зоната на неврзаните. Всушност, ако го користиме „барометарот за неврзаност“, Србија е на самиот врв.
Колку ова е во нејзина корист во денешните околности е под знак прашалник.
Исто така, сомнително е колку долга нејзината неврзаност, односно дали таа неврзаност е избрана или ситуациона.
Имено, не е тајна дека властите, предводени од претседателот Александар Вучиќ, активно се обидуваат да станат членка на Европската унија.
Прашањето е што претставува поважен политички настан за него, завчерашниот самит на Движењето на неврзаните или неодамнешната посета на германската канцеларка Ангела Меркел, која со нетрпение ја очекуваше да го претстави напредокот на Србија во реформите потребни за влез во ЕУ.
Од друга страна, вратата на „врзаноста“ на Србија е подотворена само, барем ако зборуваме за Западот. Дури и за време на неодамнешниот самит меѓу ЕУ и балканските земји во Словенија, се што можеше да добие Белград беа изјави како „Балканот е срцето на Европа“.
Немаше повеќе конкретни ветувања, рокови, години...
Од таа перспектива, Србија не може да не разгледа други опции, но долгорочно неврзување за жал е тешко за неа.
Ако ЕУ се двоуми, што и се случува, Србија ќе падне под инерција на геополитичкото влијание на САД, а ако и оттаму има колебање, дури тогаш ќе падне под Русија и Кина.
Организирањето на самитот на Движењето на неврзаните по повод 60-годишнината од основањето на тоа Движење е одличен потег на Србија и нема негативни страни на собирот што се одржа во Белград претходните два дена, смета Љиљана Смајловиќ.
„Не мислам дека има негативно значење за ваков собир, фактот дека бевме некои пред 60 години, дека веќе не сме, а сме наследиле и имаме можност да го искористиме, тоа е одлично и не треба да го пропуштиме. Видов дека имаше критики за самитот зошто се одржува среде пандемија. Таа забелешка е кога ќе побарате да пронајдете недостаток, а потоа ќе најдете нешто за што може да се противите", рече Смајловиќ.
Коментирајќи ги забелешките испратени до организаторите поради присуството на Русија и шефот на руската дипломатија Сергеј Лавров, Смајловиќ вели дека Русија е набудувач како нас и дека е убедена дека делегациите на членовите на Движењето на неврзаните беа воодушевени што видоа Лавров.
"Тие се набудувачи како нас и мислам дека е паметно за Русија дека сакаше да дојде, дека дојде. Мислам дека овие земји беа воодушевени да го видат Лавров, а беше и министерот за надворешни работи на Турција, што е членка на НАТО“, посочи Смајловиќ.
Таа наведува дека Вашингтон и Брисел сигурно „не биле воодушевени“.
"Веројатно мислеа дека Србија ќе ја искористи гужвата за да ги натера земјите да го повлечат признавањето на независноста на Косово. Уште пред состанокот се знаеше дека Србија може да го искористи за тоа, бидејќи периодот на мораториум заврши", рече таа.
"Ако за 115 членови на Движењето не е проблем што е присутна Русија, зошто некому би му пречело тука. Тоа е потрага по "влакно во јајцето", рече таа.
Наведувајќи дека постои „цела приказна“ за тоа како Америка се враќа на Балканот, Смајловиќ вели дека е точно само тоа дека некои вработени во Стејт департментот се ротирани, и во таа смисла се споменува предлогот Кристофер Хил да биде амбасадор во Србија.
Одговарајќи на коментарите дека се работи за простор за разговор што не се поврзани и дека собирот нема заклучоци, Смајловиќ вели дека тоа не треба да ја интересира Србија и посочува дека дури и ОН се „соба за разговор“, и дека членките на ЕУ не можат да се договорат за ништо што се случи на последната средба во Брдо, Крањ.
"Што се однесува до нас, без разлика дали се работи за вип-соби за неврзани разговори или не, ние ги повикуваме затоа што е во наш интерес, ова многу добро го искористивме, како и саемот за оружје. Примена беше делегација од 115 земји и така рејтингот беше зголемен, тоа е мека моќ. Ова е одлично, нешто што е одлично за земјата и ако имате добра причина и можете да донесете толку многу преставници на земји, тоа е одличен потег“, рече таа.
Смајловиќ додава дека е среќна кога Лавров доаѓа во Белград бидејќи, како што вели, среќна е што некој во Србија не бил глупав да верува во приказната дека треба да седите само на едно столче.
„Ако седевме само на еден стол, можеби нема да имаме гас. Можеме да седнеме на повеќе столици, мора да седиме, тоа е светот во кој живееме, тоа е светот со национализам за вакцинација, кој вели дека не ни е потребено нуклеарно оружје, и „за бомбардирањето на НАТО реков дека ако имавме нуклеарна бомба, тоа немаше да се случи“, рече таа.
На крајот на краиштата, Движењето на неврзаните е вредно наследство од кое барем Србија не се срами во оваа област, но што се однесува до знамето на неврзаните, тоа ќе треба да се развие и гордо да го носи земја која ќе верува во овој концепт на долг рок.
Можеме многу пати да ја преминеме картата на светот и денес ќе ни биде тешко да ја најдеме.
Можеме да предложиме само некои хипотетички ситуации.
На пример, Индија, како и пред 60 години, може да биде навистина голема неврзана сила која, сега кога се подготвува за економски подем, може да биде новиот водач на тоа движење и да го обезбеди статусот што некогаш го имаше Јосип Броз Тито.
Но, многу е малку веројатно дека ова би можело да биде Нарендра Моди, кому кулминација на глобалната политичка активност му е организација на „шоу“ за американските претседатели (да се потсетиме само на парадата што ја организираше за Трамп по повод неговата посета на САД! ).
Кина не може да биде лидер на неврзаните затоа што веќе е дел од „источниот блок“ заедно со Русија.
Неврзана ЕУ?
Грандиозна идеја, но можеби во сосема поинаква форма бидејќи сегашната ЕУ едвај може да го одржува клубот заедно.
Но, што и да се случи едно не смее - не смее да се дозволи целиот свет да се подели на само два блока, бидејќи во такво сценарио е неизбежно едниот блок да одлучи во одреден момент дека е време да го елиминира другиот за конечно да се воспостави глобална доминација.
Идејата за неврзаност, користена преку бројни геополитички епизоди, во суштина има мисија да го зачува мирот во светот и на крајот самиот свет.
